WYKORZYSTANIE MUZYKI

Wykorzystanie muzyki w usprawnianiu narządów mowy

Mowa jest ważnym elementem w porozumiewaniu się i nawiązywaniu kontaktów społecznych. Daje możliwości komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań. Rozwój mowy dziecka stanowi podstawę osobowości. Czasy współczesne wypracowały nowy model wychowania dziecka: obok rodziców znaczną rolę w procesie wychowania odgrywa przedszkole. Jednym z ważnych celów wychowania przedszkolnego jest rozwijanie procesów poznawczych dziecka i jego orientacji w otoczeniu. Podstawą tej orientacji, która wraz z wiekiem staje się coraz szersza i obejmuje coraz to rozleglejsze kręgi przedmiotów i zjawisk świata zewnętrznego, jest: po pierwsze bezpośredni kontakt z rzeczami i zdarzeniami (narastanie tzw. doświadczenia zmysłowego), po drugie - rozwój języka i mowy, które umożliwiają dziecku utrwalanie tego zjawiska w pamięci i poszerzaniu go dzięki informacjom dom uzyskanych w kontaktach z ludźmi. O tym, jak wielkie znaczenie dla rozwoju dziecka ma prawidłowy rozwój jego mowy, zarówno obserwacje nauczycieli i rodziców, jak również wyniki prac badawczych (Denel, T. Batkowskiej, K. Kozłowska). Jeżeli proces rozwoju mowy dziecka przebiega prawidłowo, prawidłowy jest też proces myślenia, gdyż oba te zjawiska łączą się ze sobą bardzo ściśle. Mowę słusznie nazywano narzędziem myślenia, ponieważ służy ona nie tylko do wyrażania myśli, ale za jej pośrednictwem - słowach i zdaniach - krystalizuje się myśl i dokonuje. Słowa oznaczają konkretnie, jednostkowe przedmioty, równocześnie zaś są znakami pojęć, za pomocą, których umysł dziecka ogarnia istotne i ogólne właściwości wielu przedmiotów przynależnych do tej samej kategorii, ogarniające cechy wspólne. Posługiwanie się zdaniami umożliwia z kolei ujmowanie różnych stosunków między elementami rzeczywistości, wypowiadanie sądów, przeprowadzanie rozumowania, zmierzającego do rozwiązania określonych problemów.

Pod koniec wieku przedszkolnego oczekuje się od dziecka poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków, swobody w posługiwaniu się mową. Często jednak u dzieci w tym okresie występują różnego rodzaju zaburzenia mowy, stąd też powinno się możliwie jak najwcześniej rozpocząć jej usprawnianie oraz korygowanie wszelkich zauważonych zaburzeń. W celu świadomego stosowania ćwiczeń ortofonicznych prowadzący powinien znać między innymi normy rozwoju mowy dziecka, by poszczególne ćwiczenia dostosować do możliwości fizycznych i psychicznych dziecka; reguły prawidłowej wymowy by wymowa dzieci była zgodna z normami współczesnej polszczyzny.

Współczesne badania psychologów i pedagogów dowodzą, iż w środowisku przedszkolnym obserwuje się wzrastającą liczbę dzieci z zaburzeniami rozwoju mowy. Dzieci te mają trudności w nauce dostosowaniu się do otoczenia, nierzadko sprawiają kłopoty wychowawcze rodzicom i nauczycielom. Wielu pedagogów i psychologów zaleca, aby w trakcie zajęć przedszkolnych wprowadzać ćwiczenia, które pełniłyby funkcje dydaktyczne i terapeutyczne. Zalecenie te wydaje się o tyleż słuszne, że przedszkole powinno nie tylko dostarczać wiedzy z określonych dziedzin nauki, ale przede wszystkim przygotowywać dzieci do samodzielnego i twórczego działania, uczyć jak pokonywać trudności i przeżywać niepowodzenia, jak żyć w zgodzie ze sobą i otoczeniem. Szczególnie korzystne warunki dla oddziaływań terapeutycznych z zakresu usprawniania narządów mowy są na zajęciach prowadzonych w integracji z muzyką. Od dawna istnieje pogląd, iż muzyka ma ogromny wpływ na organizm i psychikę człowieka. Podczas tego typu zajęć, które mają na celu zapobieganie i korygowanie wady wymowy stosowane są najczęściej przez nauczycieli piosenki ortofoniczne, które posiadają nieco inne walory, aniżeli piosenki stosowane na typowych zajęciach muzycznych. Piosenki ortofoniczne powinny mieć łatwy i melodyjny tekst muzyczny ze względu na to, iż tekst słowny sprawia dziecku trudności artykulacyjne. Są to utwory, które „wpadają w ucho". Oprócz tego piosenki ortofoniczne muszą mieć odpowiedni tekst słowny, mający na celu kształcenie prawidłowej wymowy danej głoski. Dziecko śpiewając opanowaną na zajęciach piosenkę w domu, na ulicy, podczas zabawy oraz ćwiczeń, ćwiczy w sposób spontaniczny swoją wymowę. Nauka melodyjnych i łatwych piosenek usuwa z zajęć monotonię spowodowaną często wielokrotnym powtarzaniem danych tekstów słownych. Muzyka od zawsze towarzyszyła ludziom w ich życiu codziennym, była i jest wyrazem emocji, tematem dyskusji, wreszcie muzyka stała się źródłem wiedzy. Wiedza o muzyce, czyli sztuce układania dźwięków pozwala nam dzisiaj na praktyczne wykorzystanie tej wiedzy. Usprawnienie narządów mowy przez muzykę jest jednym ze sposobów praktycznego wykorzystania tej wiedzy.

Odpowiednie połączenie dwóch dziedzin nauki muzyki i logopedii oraz praktyczne jej wykorzystanie może przyczynić się do zmniejszenia deficytów mowy u dzieci. Nie ulega wątpliwości, że przez ćwiczenia każde dziecko nabywa umiejętność posługiwania się głosem, obserwowania ruchów narządów mowy, zdolność różnicowania dźwięków mowy oraz dokonywania analizy i syntezy słuchowej; prawidłowe stosowanie elementów prozodycznych mowy (rytmu, melodii i akcentu) wówczas będzie w stanie rozpocząć naukę mówienia. Dziecko z wiekiem doskonali umiejętność obserwowania i słyszenia. Dzięki nim uczy się mówić. Warto tutaj wspomnieć o ćwiczeniach, które doskonalą funkcjonowanie tych mechanizmów u dzieci, które nie potrafią wykształcić ich samodzielnie. Przystępując do ćwiczeń należy pamiętać o założeniu, aby nie przeprowadzać ich w formie lekcji, podczas której dziecko znajduje się w stanie nerwowego napięcia. Inaczej jest podczas zabawy, dziecko staje się swobodne, zapomina przy tym, że mowa jest czymś, co wymaga mozolnej pracy. Słowa, które powodowały wiele kłopotu w czasie lekcji, podczas zabawy zostają przez dziecko spontanicznie wypowiedziane, bez większych trudności. Słuszne jest założenie Danuty Emiluty-Rozya dotyczące zajęć usprawniających umiejętność porozumiewania się3. Powinny być one dla dziecka przyjemnością, zabawą, jednym ze sposobów nawiązywania kontaktu i spędzania czasu ze swoimi opiekunami.

Biografia:

K. Kozłowska: Pomagajmy dzieciom z zaburzeniami mowy. Podręczny poradnik logopedyczny.

E. Chmielewska: Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli i rodziców.

D. Emiluta-Rozya: Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym.